Yakın geçmişe kadar çocuk sahibi olma kararını çeşitli nedenler ile ertelemek zorunda olan kadınlar yaş nedeni ile anne olma şansını kaçırıyorlardı ancak günümüzde bu artık kader olmaktan çıktı. Yumurta dondurma uygulamaları ile kadınlar üreme potansiyellerini koruyabiliyorlar.
Son 40-50 yıl içinde gelişmelerin belki de en hızlı ve etkili olduğu tıp alanlarından biri de üreme sağlığı. Bundan çok da uzun olmayan bir süre önce çocuk sahibi olması olanaksız olan pek çok çift günümüzde ana baba olmanın mutluluğunu, evlatlarının başarılarının gururunu yaşayabiliyor.
Bununla birlikte çocuk sahibi olmaya karar vermek her zaman çok kolay olmuyor. Uygun eş, uygun zaman derken, zaman zaman genel sağlık sorunları da kadınları bu önemli kararı ertelemek zorunda bırakabiliyor. Tam uygun zaman geldi diye düşünüldüğünde ise yaş faktörü nedeni ile tüp bebek tedavileri ile bile gebelik elde etmek zorlaşabiliyor hatta imkansız olabiliyor
Öte yandan kadınların büyük kısmı ilerleyen yaşla birlikte gebe kalma potansiyellerinin giderek azaldığının farkında olmayabiliyorlar.
Kanada gibi oldukça gelişmiş, eğitim düzeyinin çok yüksek olduğu, pekçok değişik etnik kökenden ve kültürden insanın yaşadığı bir ülkede bile gebe kalamadığı için görev yaptığım tüp bebek merkezine başvuran 40 yaş üzeri pek çok kadının düzenli adet görmesine, egzersiz yapmasına ve sağlıklı beslemesine rağmen neden hamile kalamadığını anlamakta güçlük çektiğine çokça şahit oldum.
Oysa gebelik için ideal yaşlar olan yirmili yaşların sonu ve otuzlu yaşların başından uzaklaştıkça gebe kalma şansının giderek azaldığı çok uzun zamandır bilinen evrensel bir gerçek.
Erkekte sürekli ve neredeyse ölünceye kadar devam eden sperm hücrelerinin aksine kadınlar belirli bir sayıda yumurta hücresi ile doğuyorlar ve zaman içinde bu yumurtalar tükeniyor.
40 yasına gelindiğinde doğumda var olan yumurta hücrelerinden geriye sadece %3 civarında kalıyor. Yumurtaların sayısı 1000’in altına indiğinde ise manopoz gerçekleşiyor.
Bazı kadınlar ise biraz daha farklı bir sorun ile karşı karşıya kalabiliyorlar. Bu sorunun adı prematur over yetmezliği yani yumurtalık rezervlerinin zamanından önce azalması. Bu durumda henüz daha çocuk sahibi olmayı düşünmeyen ya da uygun baba adayı olmadığı için düşünemeyen yirmili otuzlu yaşlardaki genç kadınlar anne olma şanslarını yitirebiliyorlar.
Yumurta sorunu nedeni ile anne olma şansı azalan bir başka grup kadın ise çeşitli kanserler nedeni ile tedavi almak zorunda olanlar. Kanseri yok eden tedaviler aynı zamanda yumurta hücrelerini de öldürebiliyor.
İşte yumurta dondurma ve saklama işlemi tüm bu kadınlar için son derece etkili bir uygulama
Üreme hücresi dondurma işlemlerinin tarihçesi 1950’lere kadar uzanmakta. Sperm dondurma işlemi uzun yıllardır çok büyük başarı ile uygulanan artık günümüzde rutin bir işlem. Buna karşılık yumurta dondurma nispeten yeni bir teknik olarak kabul edilebilir. Bunun temel nedeni önceki dondurma teknikleri ile saklanan yumurtaların çözüldüğünde yaşama oranlarının çok yüksek olmamasıdır.
Son birkaç yılda geliştirilen vitrifikasyon adı verilen dondurma tekniği uygulamanın başarısını toptan değiştirmiştir. Bu teknik ile dondurulduktan sonra çözülen yumurtalar yüksek yaşama oranlarına sahiptir.
Dünyada üreme sağlığı konusunda en büyük otorite kabul edilen American Society for Reproductive Medicine (ASRM) 2009 yılında yayınladığı bildiride yumurta dondurma işlemlerini üreme sağlığında deneysel bir uygulama olarak kabul ettiğini duyurmuştu.
2012 yılının Ekim ayında ise yapılan pek çok çalışmanın sonucu bir arada değerlendirildiğinde dondurulmuş yumurtalar ile elde edilen gebelikler ile klasik tüp bebek uygulamaları ile elde edilen gebelikler arasında hiçbir fark olmadığının saptanması nedeni ile “deneysel’ ibaresini kaldırmış ve yumurta dondurma işlemini üreme sağlığı tedavilerinde klasik ve standart bir uygulama olarak kabul ettiğini duyurmuştur.
Bu gelişmenin ardından pek çok ülke yumurta dondurma işlemi ile ilgili kendi yasal zeminini hazırlamış ve bu tedavi şeklini ihtiyaç sahiplerine sunmaya başlamıştır.
Günümüzde Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere vatandaşlarına bu olanağı sunan pek çok ülkeden başarı öyküleri ve bu yolla bebeğini kucağına alan annelerin mutlulukla gülümseyen fotoğrafları gelmektedir.
Tüp bebek uygulamalarının en başarılı ve gelişmiş olduğu ülkelerden biri olan ülkemizde de yasal düzenlemeler yapılmış ve çok yakın bir zaman önce Türk kadınlarının da bu şanstan yararlanmasına olanak sağlanmıştır.
Ülkemizde sadece kanser tedavisi olacak kadınlara izin verilirken yeni düzenleme ile ailesinde erken menopoz olan ya da yumurtalık rezervi azalmış kadınlar da bu olanaktan yararlanabilmektedir.
Amerikalı bir doktorun dediği gibi nasıl ki 1970’li yıllarda doğum kontrol haplarının piyasaya çıkışı kadınların istedikleri zaman çocuk sahibi olmaları konusunda kendi kendilerine karar verebilmelerine yardımcı olacak seçeneği sunan bir devrim niteliğindeyse günümüz modern çağ kadınları için de yumurta dondurma işlemi aynı nitelikte bir devrim olarak kabul edilebilir.
Yumurta dondurma nedir?
Yumurta dondurma ya da bilimsel adı ile oocyte cryopreservation insan yumurta hücrelerinin vücut dışına alındıktan sonra dondurulması ve ileride gebelik isteninceye kadar saklanması işlemidir.
Bu yumurtalar daha sonra hamilelik istenildiğinde eritilip çözüldükten sonra kadının eşinin spermleri ile döllenip embryo haline getirilir ve gebelik oluşması amacıyla rahim içine yerleştirilir.
Yumurtalar kadın hangi yaştayken toplanıp dondurulursa o yaşta kalacaklarından ileri yaş nedeni ile ortaya çıkabilecek riskleri taşımazlar
Kimler yumurta dondurabilir?
Yumurta dondurma işlemi aslında üreme potansiyelini korumak isteyen tüm kadınlar için uygundur.
Kadınlardaki üreme potansiyeli erkekten farklı olarak artan yaşla birlikte giderek azalır. Bunun nedeni yumurta sayısının azalması ve kalitesinin bozulmasıdır.
Eğitim, kariyer ya da diğer kişisel nedenler ile çocuk sahibi kararını erteleyen kadınlar erken yaşlarda yumurtalarını dondurup sakladıklarında ileride gebe kalma şanslarını korumuş olurlar. Dondurulmuş yumurtalar yaşlanmadığından istedikleri zaman bunları kullanarak çocuk sahibi olma şansına sahip olabilirler.
Yumurtalık rezervi azalmış genç kadınlar bu tedaviden yarar görebilecek bir başka gruptur. Bazı kadınlarda 25-30-35 gibi çok genç sayılabilecek yaşlarda yumurtalıklar içerisindeki yumurta hücrelerinin sayısı azalmaya başlar. Bu durum rutin yıllık muayenelerde üreme sağlığı konusunda deneyimli kadın doğum uzmanlarınca yapılan ultrason incelemeleri ile rahatlıkla anlaşılabilir. Kanda yapılan bazı hormon ölçümleri ile teyit edilen bu durumdaki kadınlar yumurta dondurma işlemi için en uygun adaylardır.
Ailesinde erken menopoz olan kadınlar benzer şekilde erken menopoz açısından risk altındadırlar. Bu kadınlar genç yaşlarda yumurtalarını döndürtüp saklayarak ileride kötü bir sürprizle karşılaşırlar ise anne olma şanslarını yitirmemiş olurlar.
Kanser teşhisi konmuş kadınlar yumurta dondurma işlemi için diğer uygun adaylardır. Kanseri tedavi etmek için verilen kemoterapi ya da radyoterapi yumurta hücrelerini de öldürür. Bazı jinekolojik kanserlerde genç yaşlarda yumurtalıkların ameliyat ile alınması gerekebilir. Tedavi başlamadan hemen önce yumurtaların dondurularak saklanması bu kadınlara ileride anne olma şansı vermektedir.
Yaş önemli mi?
Evet gebelikte olduğu gibi yumurta dondurma işleminde de kadın yaşı çok önemlidir. Yaş ne kadar genç ise gebelik şansı o kadar yüksektir. Örneğin 40 yasında bir kadın yumurtalarını dondurup saklatır ve belirli bir zaman sonra bebek sahibi olmak isterse şansı 40 yasında tüp bebek yaptıran bir kadın ile aynıdır. Bu nedenle bazı merkezler belirli bir yaşın üzerindeki kadınları yumurta dondurma programlarına dahil etmemektedirler.
Örneğin Kanada’da Montreal kendinin de bulunduğu Quebec eyaletinde 2010 yılından beri tüp bebek tedavileri devlet tarafından karşılanmaktadır. Sivil toplum kuruluşlarınca insan haklarına aykırı olduğu iddia edilerek potesto edilen yeni bir düzenleme ile 43 yaş üzerindeki kadınların parasını kendi ödemek istese bile tüp bebek tedavisine başlamasına izin verilmemesi planlanmaktadır.
Özet olarak yaş ne kadar genç ise başarı şansı o kadar fazladır. Dünyada pek çok klinik 38 yaş üzeri kadınları bu programa dahil etmek istememektedir
Yumurta dondurma işlemi nasıl yapılır?
Yumurta dondurma işlemi aslında tüp bebek tedavilerinin ilk aşaması olan yumurtalıkların uyarılması ve yumurtaların toplanması ile aynıdır.
Yumurtalıkların uyarılması amacıyla değişik protokoller uygulanabilir ancak temelde adet kanamasının ilk birkaç günü içinde başlanan, günlük yapılan ve 10-15 gün süren enjeksiyonlar vardır. Bu süre içinde belirli aralıklar ile ultrason incelemeleri yapılarak içinde yumurta hücresini barındıran folikul adı verilen keseciklerin büyümesi takip edilir.
Folikuller belirli bir büyüklüğe ulaştığında bunları döllenmeye hazır son bir olgunluğa ulaştıracak olan çatlatma iğnesi yapılır ve bu enjeksiyondan 34-40 saat sonra yumurta toplama işlemi gerçekleştirilir.
Yumurta toplama işleminde vajinal ultrason eşliğinde yine vajinadan girilen bir iğne yardımı ile büyümüş olan folikullerin içeriği vücut dışına alınarak hemen labovatuara gönderilir ve içinde yumurta olup olmadığına bakılır. Bu şekilde tüm folikuller toplandıktan sonra işleme son verilir. Yaklaşık 30-60 dk hastanede geçirilen dinlenme süresinden sonra hemen normal hayata geri dönülür.
İşlem çok ağrılı olmamakla birlikte çoğu zaman hasta hafif bir şekilde uyutularak gerçekleştirilir. Kolay tolere edilebilen bir işlemdir.
Elde edilen yumurtalar hazırlandıktan sonra dondurma işlemi gerçekleştirilir ve dondurulmuş yumurtalar -196 santigrat derecedeki sıvı nitrojen tanklarına alınarak çözülüp kullanılacakları güne kadar saklanırlar. Saklama için belirli bir süre yoktur ve teorik olarak aynı şekilde sonsuza kadar saklanabilirler.
Yumurta insan vücudundaki en büyük hücredir ve şu içeriği çok fazladır. Dondurulduğunda oluşan buz kristalleri hücreye zarar verebilir. Bu nedenle kristal oluşumunu engellemek için vitrifikasyon adı verilen bir yöntem geliştirilmiştir. Yumurta dondurma progamının başarısı işlemin yapıldığı labovatuarın bu konudaki deneyimi ile direkt alakalıdır.
Başarılı bir uygulama için kaç yumurta gerekir?
Yapılan pek çok çalışma iyi laboratuvarlarda çözüldüklerinde yumurtaların %75 oranında yaşadığını göstermektedir. Bu yumurtaların döllenme oranı da yine %75 civarındadır.
Daha somutlaştırmak istersek bir kadından 10 yumurta toplanıp saklandığını düşünelim.Bu yumurtalar çözüldüğünde yaklaşık 7 tanesi canlılığını devam ettirip döllenmeye uygun halde olacaktır.
Mikroenjeksiyon sonrası ile elimizde 4-6 tane embryo bulunması beklenecektir. Yasal olarak 38 yaş üzeri kadınlarda en fazla 2 embryo transfer edilebildiği düşünüldüğüne her bir gebelik denemesi için 10 yumurta toplanması yeterli gibi görünmektedir.
Genelde azalmış yumurtalık rezervi sorunu olmayan 38 yasından genç kadınlarda uygun ştimulasyon ile 10 civarında yumurta elde edilebilmektedir.
Taze sıklusta yapılan tüp bebek tedavilerinde en yüksek başarı oranının ilk denemede olduğu bununla birlikte ilk denemede gebelik olmasa bile hastaların büyük çoğunluğunun genelde üç deneme sonunda gebe kaldığı düşünüldüğünde üç denemeye yetecek kadar yani 20 civarında yumurta toplanması ve saklanması idealdir. Bu çoğu zaman bir uygulama ile mümkün olmadığından 2 ya da 3 uygulama gerekebilir.
Bu yöntem ile sonucun kesin olmadığı ve tıpkı taze tüp bebek tedavilerindeki gibi %60 civarında gebelik şansı olduğu akıldan çıkartılmamalıdır.
Yumurta dondurma işlemi gebelik garantisi değil sadace üreme potansiyelini koruma şansıdır.
Yapılan çalışmalarda yumurta donduran kadınların yaklaşık %60-65’inin gebe kaldığı gösterilmiştir.
Bununla birlikte ASRM rehberine göre 38 yasından genç bir kadında sadece tek bir yumurtanın toplanıp saklanması ve sonradan kullanılması durumunda tedavinin canlı bir bebeğin doğumu ile sonuçlanma olasılığı %2-12 arasında değişmektedir. Bu nedenle ne kadar çok yumurta dondurulup saklanırsa şans o kadar fazla olacaktır.
38 yaş üzeri kadınlar
Yumurta dondurma programı ile ilgili bilimsel yayınların büyük kısmında yaş sınırı 38 kabul edildiğinden daha ileri yaştaki kadınlardaki sonuçlar ile ilgili elde yeterli veri yoktur. Bu yaş grubundaki kadınlarda şansın daha düşük olduğu aşikardır. Ülkemizde yasal bir sınırlama olmadığından azalmış şansı kabul eden kadınlar da yumurtalarını dondurup saklatabilirler.
Yumurta dondurma güvenli midir?
2015 yılına kadar dünyada dondurulmuş yumurtaların kullanılması ile oluşmuş gebeliklerden dünyaya gelen 5000’den fazla bebek bildirilmiştir. Bu bebekler incelendiğinde doğum defekti açısından normal popülasyondan bir fark saptanmamıştır. Yine kromozom anomalisi açısından da taze yumurta, dondurulmuş yumurta ya da kendiliğinden doğal gebelik arasında bir fark bulunamamıştır.
2014 yılında yayınlanan bir çalışmada bu gebelerde gebelik komplikasyonlarında bir artış saptanmadığı rapor edilmiştir.
Bu bulgulardan dolayı ASRM yumurta dondurma işlemini deneysel değil standart tedavi olarak kabul etmiştir.
Yumurta dondurma işlemi maliyetli bir işlem midir?
Hem evet hem hayır. Bu işlemin çok ucuz olduğu söylenemez ancak başında yer aldığı gibi on binlerce dolar değildir. Maliyet merkezden merkeze değişkenlik göstermekle birlikte iyi merkezlerde ilaçlar hariç yaklaşık 5000 Türk Lirası civarındadır. Yıllık saklama bedeli ise 400 lira civarındadır.
İleride kullanıldığında klasik tüp bebek ücretlendirmesi yapılmaktadır ki bunun maliyeti de iyi merkezlerde şu an için yaklaşık 6000-7000 lira civarındadır. Bu uygulamada normal tüp bebekten farklı olarak yumurtalıkların uyarılması olmayacağı için ilaç masrafı neredeyse yoktur.
İşlem kaç kere yapılabilir?
Yaklaşık 40 yıldır uygulanan yumurtalıkların ilaçlar ile uyarılması işleminin Ovariyen Hiperstimulasyon Sendromu (OHSS) yani yumurtalıkların aşırı uyarılması dışında bugüne kadar gösterilmiş bir sağlık riski yoktur. Bu nedenle kişi maddi gücü elverdiği ve dondurulmuş yumurta sayısından tatmin oluncaya kadar yapılabilir.
Yumurta dondurma işlemi ileride zamanı geldiğinde bebek sahibi olmayı garanti etmese bile bu olasılığı sürdüren güncel ve etkili bir seçenektir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder